Weles

Weles
Informacje
Mitologia	Mitologia słowiańska
Charakterystyka
Rasa	Bóstwo
Płeć	Męska
Kult
Święte zwierzę	Krowa

Weles, Wołos (z staroruskiego: Velesъ, Volosъ bogъ) (mit. słowiańska) - bóstwo słowiańskie czczone pod tą nazwą na terenach Rusi, pojawia się na obszarze całej Słowiańszczyzny, w postaci toponimii. Jedne z najważniejszych bogów w panteonie Włodzimierzowskim. Aleksander Gieysztor widział w czczonym w Wolinie, Szczecinie i Brandenburgu przez Słowian pomorskich i połabskich bogu Trygławie późniejsze wcielenie Welesa. Jedyną opisaną historycznie funkcją jest patronowanie bydłem, co zostało opisane w Kronice Nestora.

Niektórzy naukowcy przypisywali bądź przypisują mu jednak różne, czasami sprzeczne cechy, takie jak władanie zaświatami, piekłem, wodą, ogniem, suszą, magią wilgocią, handlem czy browarnictwem, jednak każda z nich pozostaje w sferze domniemań. Niektórzy zauważają, że "Wela" oznacza ludzką duszę, przez co łączą go ze zaświatami, jednak brakuje danych umożliwiających dokładną weryfikację hipotezy. W Czechach istniało powiedzenie, które oznaczało by, że Welesa utożsamiono z piekłem i złem, co jednak kłuci się z nim jako przychylnym ludziom patronie wołów.

Często porównywany etymologicznie do Welniasa - litewskiego bóstwa, które strzegło podziemnych skarbów, czasami synonima diabła lecz sprzeczność i przypisywanie przez różne źródła postaci do różnych sfer, uniemożliwia weryfikację.

W Powieści minionych lat Weles jest bogiem, na którego przysięgali wszyscy mieszkańcy Rusi Kijowskiej poza wojownikami, którzy klęli się na Peruna. Karał kłamców "wyzłoceniem jak złoto" (skrofulozą).

Lokalizacje

Nie tylko wskazuje się na to, że Weles należał do innej odmiany kultu niż Perun, ale i też że kult Peruna i Wołosa działa w innych sferrach: podczas gdy właściwe było, aby świątynie Peruna były budowane wysoko, na szczycie wzgórza, miejsce Wołosa miała być na nizinach, łąkach i pastwiskach. Podobny schemat można zaobserwować wśród Słowian Południowych. Tutaj nazwa Weles pojawia się tylko w toponimach, z których najbardziej znanym jest miasto Veles w Macedonii, nad którym góruje wzgórze Św. Eliasza Gromowładnego. Również w Bośni i Hercegowinie część Sarajewa nazywa się Velešići, a góra Velež w pobliżu Mostaru w Hercegowinie. Innymi przykładami są Veles w zachodniej Serbii, Velesnica nad Dunajem i Velestovo w Czarnogórze, a także miasteczko Velestino (Βελεστίνο, dziś Φέρες), najwyraźniej świadczące o słowiańskiej przeszłości Tesalii. Innym dyskusyjnym, jeśli nie nieprawdopodobnym przykładem jest miasto Volosko w Chorwacji, położone nad brzegiem morza pod szczytem góry Učka, zwanej Perun. Pojawia się też mit, że góra Wołoszcz wyrosła po pokonaniu jednego ze smoków. Z postrzeganiem Welesa jako skotij bog 'boga bydła’ ma też związek sprawowanie władzy z ich pastwiskami. U Słowian Wschodnich istniał zwyczaj uroczystego zżęcia ostatniego snopa zboża, który był następnie przechowywany do następnego wysiewu. Snop ten czasem nazywano brodą Wołosa.

Etymologia

Nazwa jest wydaje się być związana ze słowiańską terminologią oznaczającą woły, dla której Słowianie południowi, Rosjanie i Polacy używają „вол / vol / wół”. obecnie uważane za najbardziej prawdopodobne wyjaśnienie tej formy fonetycznej. Jedną z możliwości jest to, że nazwa wywodzi się od rdzenia * wel-, oznaczającego sierść. Hipotetyczny pierwiastek praindoeuropejski *welg- oznacza również „wilgotny, mokry”. Istnieje również hipotetyczne słowo *woltus oznaczające „łąkę”, które wywodzi się z tego samego rdzenia. Niektórzy zwracają uwagę na jego związek z Słowem "Wela" (ludzka dusza), sugerując że miał "paść ludzkie dusze na łąkach". Inni doszukują się powiązania z górą Wołoszczą, w którą miał zamienić się smok, sugerując jego związek z ogniem, co stoi w sprzeczności z teorią o przedrostku łączącym go z wilgocią. Etymologia Wołosa/Welesa budzi do dziś spory.

Księga Welesa

Księga Welesa to apokryficzny tekst dotyczący religii i historii starożytnych Słowian. Przez naukowców tekst uważany jest za falsyfikat, co jednak nie przekonuje w pełni części słowiańskich rodzimowierców, uważających go za swoją świętą księgę.

Tekst dotyczyć ma rzekomo okresu od IX wieku p.n.e. do VIII wieku naszej ery. Opisuje migrację plemion słowiańskich z Azji Środkowej po Dunaj (obecnie obaloną przez genetyków) i ich walkę z napotkanymi po drodze ludami takimi jak Alanowie, Awarowie, Chazarowie, Hunowie, Waregowie czy Grecy. Zawiera także jakoby unikatowe informacje na temat kultury materialnej i duchowej ówczesnych Słowian i sylwetki ich władców. Pierwotnie miał być rzekomo zapisany na drewnianych deseczkach, w co najmniej trzech dialektach słowiańskich.

Określenia

Źródła Pisane 

W Powieści minionych lat opowiadają, jak podczas zwierania wszelkich umów zarzekał się na niego każda kasta społeczna na Rusi, pomijając Wojowników, którzy przysięgali na boga piorunów i grzmotów - Peruna. W kronice ,,Słowo o wyprawie Igora" wieszcza Bojana, przedstawia się jako "wnuka Welesowego". Wiadomo, że Wołchów nazywano wnukami Welesa.

Opinia Badaczy

Aleksander Brückner, polski slawista, obecnie nieżyjący widział w Welesie boga klątw, handlu i majątku, a anonimowe bóstwo, którego posąg wymieniony jest w opisie targu w Kazaniu przez Ibn Fadlana, utożsamia z Wołosem. Brückner twierdzi, że Weles nie miał nic wspólnego z bydłem, a manipulacje chrześcijańskich duchownych przeniosły opiekę nad bydłem ze św. Błażeja, czyli ruskiego św. Wlasa na pogańskiego Welesa. Pojawiła się nawet opinia (Henryk Lowmiański), że to św. Błażej, grecki Blasios, bułgarski Vlas opiekun bydła został spoganizowany przez kupców ruskich i przyniesiony na Rus, jako Wołos. Bruckner uznał Welesa za odpowiednika Hadesa, co zostało następnie przeniesione na prace innych naukowców. Tezę o czysto zwierzęcym (krowim) kulcie Wołosa poparł z kolei Artur Cottorel, zarzucając tezę o jego innych rolach. Łukasz Kozak również był przeciwny metodzie stosowanej przez Brucknera, twierdząc że rekonstrukcja oparta na strzępkach informacji, nie jest wiarygodna. Do dziś trwają sporu na temat tego kim właściwie był Weles.

Formy Welesa

Weles zostały przekształcony w kilku świętych. Jako obrońca bydła związał się ze św. Błażejem, popularnie znanym wśród różnych narodów słowiańskich jako św. Błażej, św. Błażej lub São Brás; it: San Biagio; chorwacki: sv. Blaž; eng: Blase; grecki: Άγιος Βλάσιος). Na przykład w Jarosławiu pierwszy kościół zbudowany na miejscu pogańskiej świątyni Wołosa był poświęcony św. Błażejowi, ponieważ ten ostatni miał imię podobne do Welesa i był również uważany za niebiańskiego patrona pasterzy. Jak już wspomniano, w wielu wschodniosłowiańskich opowieściach ludowych został zastąpiony przez św. Mikołaja jako patrona hodowców bydła. Inną hipsotazą był - Święty Włas, na którego cześć nadano nazwę miastu w Bułgarii.

Astronomia Serbska

Pas Oriona z centrum w postaci Gwiazdy Polarnej w ludowych wierzeniach Słowian bywał nazywany Wołosożarami. Nazwa ta wyprowadzana jest od słowa stožary oznaczającego centralny pal gumna, dookoła którego chodzi para wołów, młócąc w ten sposób zboże.

Ciekawostki

• Dwa największe święta obchodzone w cerkwi na cześć św. Jerzego to tzw. Jerzy wiosenny 23 kwietnia) i tzw. Jerzy jesienny (3 i 26 listopada). Prawdopodobnie był związane przedtem z Welesem, jakoż tego boga zastąpił ten święty.
• Postać Welesa zachowała się jeszcze w źródłach czeskich z XV i XVI wieku, nawołujących do odrzucenia "grzechów welesa" i mówiących o odsyłaniu "ku welesu" (do diabła).
• Obecnie w internecie jest popularna karykatura byłego premiera - Donalda Tuska, która utożsamia go z Welesem, który w zemście na Polakach za brak kultu jego, źle rządzi krajem.
• Część osób zastanawia się nad powiązaniem Welesa z kaszubską Velevitką.