Pan – wywodzący się z Arkadii grecki bóg opiekuńczy lasów, pól i dzikiej przyrody, strzegący pasterzy oraz ich trzody. W rzymskim panteonie bogów Pan utożsamiony był z Faunem lub z bogiem lasów Silvanusem.
Pan był przedstawiony w postaci pół-człowieka i pół-zwierzęcia. Posiadał tułów i twarz mężczyzny, kozie nogi, ogon, bródkę i rogi. Wyglądem przypominiał satyra, stąd zwano ich czasem panami. Ponadto był bardzo zwinny i słynął z umiejętności tanecznych. Przebywał głównie w górach i gajach, w pobliżu źródeł i w zaciszu drzew. Przypisywano mu dużą aktywność sekusalną, a obiektem jego zalotów były zarówno nimfy jak i młodzi chłopcy oraz zwierzęta.
Pan stał się bogiem popuralnym w całej Grecji i wraz z upływem czasu przypisywano mu nowe funkcje, np. lekarza i wieszcza, a pod wpływem neoplatonizmu uznano go za wcielenie płodności.
Atrybytami Pana była syringa, kij pasterski, wieniec jodłowy lub jodła w ręce.
Pan w mitach
- Pochodzenie:
Pan był bohaterem głównie utworów poetów aleksandryjskich, nie występował w poematach homeryckich. Opowieści o jego narodzinach spotkać można jednak w tzw. hymnie homeryckim, w którym występował jako syn Hermesa i nimfy Dryope. Według mitu, po urodzeniu jego matka odrzuciła go od siebie, lecz ojciec zaniósł go na Olimp. Wszyscy bogowie byli zachwycieni tym dzieckiem, a zwłaszcza Dionizos , który chętnie przebywał później w jego towarzystwie, a Pan należał do jego orszaku. Bogowie też nadali mu imię „Pan”, co miało oznaczyć „wszystko”, „cały”.
Istnieją jeszcze inne wersje narodzin Pana. Jedna z nich mówi, iż był synem Hermesa (lub Apolla) i Penelopy, żony Odyseusza, który za zdradę wygnał ją do Ikariosa a następnie do Mantinei. Niektóre opowieści mówią, że Pan był synem Zeusa i Hybris lub Zeusa i Kallisto, a także synem Eteru i nimfy Ojne, Kronosa i Rei, Uranosa i Gai lub pasterza Kratis i kozy.
- Fletnia Pana:
Najsłyniejsza legenda na temat Pana dotyczy instrumentu muzycznego, znanego jako fletnia Pana. Syrinks była piękną nimfą, córka króla Ladona, ubóstwianą przez satyrów i inne leśne duchy. Kiedy pewnego dnia wracała z polowania, przypadkiem natknęła się na Pana. Uciekła, a Pan podążał za nią i dopadł ją na brzegu rzeki. Jedyną pomoc mogła uzyskać od rzecznych nimf, więc kiedy Pan zaczął ją obłapiać, została zamieniona w rzeczną trzcinę. W tym momecie powiał wiatr i ze źdźbeł trzciny dobył się przepiękny dźwięk. Pan zerwał trzciny i zrobił z nich instrument, który nazwał syringą.
- Echo:
Echo była nimfą posiadającą dar pięknego śpiewu oraz tańca. Jej zalety wzbudziły zachwyt w każdym mężczyźnie. To zdenerwowało lubieżnego Pana, który polecił swoim wiernym ją zabić. Echo została rozerwana na strzępy i rozrzucona po ziemi. Bogini ziemi Gaja zebrała szczątki Echo, z których wydobywał się głos powtarzający jej ostatnie słowa. Niektóre wersje tego mitu podają, że Pan i Echo mieli wcześniej dziecko – Iambe.
- Pitys:
Pan zakochał się też w nimfie o imieniu Pitys, która została zamieniona w sosnę, aby przed nim uciec.